Karnet TIR

W transporcie międzynarodowym stosuje się wiele typów dokumentów. Jednym z nich jest karnet TIR – międzynarodowy celny dokument tranzytowy, na podstawie którego przewożone są towary między przynajmniej dwoma obszarami celnymi.

Karnet TIR

Na podstawie karnetu TIR (carnet TIR) przewozi się towary zazwyczaj zaplombowane przez władze celne. Transportowane są one w pojazdach drogowych i kontenerach (przenośna skrzynia, ruchoma cysterna lub inny podobny sprzęt), zgodnie z wymaganiami konwencji celnej dotyczącej międzynarodowego transportu towarów na podstawie karnetów TIR (fran. Transport International Routier – Międzynarodowy Transport Drogowy). Środki transportu oznakowane są biało-niebieską tablicą TIR.

Dzięki karnetowi TIR uproszczone zostały procedury na przejściach granicznych i w urzędach celnych przy przewozach drogowych. Na granicach państw nie ma obowiązku uiszczania dodatkowych opłat (zabezpieczeń lub gwarancji) za wprowadzanie danego towaru na określony obszar celny. Cała procedura na przejściu granicznym trwa też znacznie krócej, gdyż ładunek nie musi być poddawany kontroli. Na mocy konwencji TIR, władze celne mają do tego jednak prawo.

Ponadto, oprócz tego, że jest on dokumentem celnym, karnet TIR pełni rolę gwarancyjną. Wystawia go stowarzyszenie lub zrzeszenie udzielające gwarancji na 100 tys. euro (w Państwach Członkowskich Unii Europejskiej) na każdy egzemplarz.

Towary przewożone na karnecie

Niemalże przy wszystkich przewozach towarowych stosuje się karnet TIR. Wyłączone z takich przewozów są wyroby tytoniowe oraz alkohol, choć dozwolony jest przewóz win, piw oraz tytoniu surowego, służącego do dalszej obróbki.

W przypadku transportu towarów przestrzennych i/lub ciężkich zastosowanie ma specjalne oznaczenie na karnecie „HEAVY OR BULKY GOODS” (w jęz. angielskim lub francuskim). Takie towary są zazwyczaj przewożone w niezamkniętym pojeździe drogowym lub kontenerze.

Przewożone towary są plombowane (kontenery lub pojazdy) przez urząd celny w miejscu nadania. Jeśli dojdzie do konieczności przeładowania towarów, przy czynnościach przeładunkowych musi być obecny urzędnik sporządzający protokół.

Które kraje stosują karnet TIR?

Pod konwencję TIR przyłączyło się 75 stron. Umowa obejmuje całą Europę, Bliski i Środkowy Wschód, a także Afrykę Północną. Stronami są również Stany Zjednoczone Ameryki, Kanada, Chile oraz Urugwaj, choć w tych krajach nie stosuje się karnetów TIR.

Aby procedura TIR miała zastosowanie, towar musi przekroczyć granicę celną. Dlatego też, nie stosuje się karnetu TIR w przypadku przewozu np. między krajami UE. Jeśli jednak przewóz jest realizowany przez terytorium kraju trzeciego stosującego procedurę TIR, wówczas karnet obowiązuje. Wobec tego ma ona zastosowanie, gdy sprowadzasz lub wysyłasz towary z krajów pozaunijnych lub przechodzą one przez kraj nie będący Państwem Członkowskim UE.

Państwa, na obszarze których może być realizowany tranzyt TIR:

• Afganistan
• Albania
• Arabia Saudyjska
• Armenia
• Austria
• Azerbejdżan
• Belgia
• Białoruś
• Bośnia i Hercegowina
• Bułgaria
• Chiny
• Chorwacja
• Cypr
• Czarnogóra
• Dania
• Estonia
• Federacja Rosyjska
• Finlandia
• Francja
• Grecja
• Gruzja
• Hiszpania
• Holandia
• Indie
• Iran
• Irlandia
• Izrael
• Jordania
• Kazachstan
• Kirgistan
• Kuwejt
• Liban
• Litwa
• Luksemburg
• Łotwa
• Malta
• Maroko
• Mołdawia
• Mongolia
• Niemcy
• Norwegia
• Oman
• Pakistan
• Polska
• Portugalia
• Północna Macedonia
• Republika Czeska
• Rumunia
• Serbia
• Słowacja
• Słowenia
• Syria
• Szwajcaria
• Szwecja
• Tadżykistan
• Tunezja
• Turcja
• Turkmenistan
• Ukraina
• Uzbekistan
• Wielka Brytania
• Węgry
• Włochy
• Zjednoczone Emiraty Arabskie.

Jak uzyskać karnet TIR?

Karnety TIR drukowane są w Genewie oraz są własnością Międzynarodowej Unii Transportu Drogowego (International Road Transport Union – IRU). Aby zapobiec ich fałszowaniu, wykonane są ze specjalnego papieru oraz posiadają szereg zabezpieczeń. Każdy karnet posiada unikatowy numer, kod kreskowy oraz znak wodny.

Zgodnie z konwencją, w Polsce karnety TIR wydawane są jedynie przez Zrzeszenie Międzynarodowych Przewoźników Drogowych w Polsce (ZMPD) z siedzibą w Warszawie. Otrzymać je mogą wnioskodawcy, którym władze celne nie odmówiły prawa do korzystania z procedury TIR. Organem uprawnionym do wydania pozwolenia na korzystanie z tej procedury jest Dyrektor Izby Administracji Skarbowej w Warszawie.

Wniosek złożyć mogą przewoźnicy z licencją na wykonywanie międzynarodowego transportu i regularnie je realizujący oraz spełniający kryteria wymienione w Konwencji TIR.

Wniosek o udzielenie pozwolenia na korzystanie z procedury TIR musi zawierać:

• nazwę lub imię i nazwisko wnioskodawcy;
• numer EORI wnioskodawcy;
• imię i nazwisko, adres i dane kontaktowe osoby upoważnionej do kontaktów w sprawie procedury TIR;
• indywidualny numer identyfikacyjny przydzielony wnioskodawcy przez ZMPD w Polsce;
• podpis wnioskodawcy, miejscowość oraz datę.

Oprócz wniosku, należy przedstawić dane dokumenty:

1. opinię dotyczącą wnioskodawcy, odnoszącą się do możliwości korzystania z procedury TIR, wydaną przez krajowe stowarzyszenie poręczające i zawierającą przydzielony wnioskodawcy indywidualny numer identyfikacyjny (uzyskaną od ZMPD na podstawie dokumentów przedsiębiorstwa oraz po złożeniu zabezpieczenia na min. 100 tys. EUR);
2. kopię licencji wspólnotowej dotyczącej międzynarodowego zarobkowego przewozu drogowego rzeczy lub kopię dowodu rejestracyjnego w przypadku samochodów o masie całkowitej nieprzekraczającej 3,5 tony;
3. informację banku prowadzącego rachunek rozliczeniowy wnioskodawcy o wysokości obrotów na rachunku, udzielonych kredytów oraz zajęć wierzytelności pieniężnych z rachunku bankowego;
4. oświadczenie, że wnioskodawca nie dopuścił się poważnego naruszenia lub powtarzających się naruszeń przepisów prawa celnego lub podatkowego i nie jest wobec niego prowadzone postępowanie egzekucyjne lub upadłościowe oraz że nie zalega w podatkach, których pobór należy do naczelnika urzędu skarbowego.

Informacja z banku oraz oświadczenie nie są wymagane od wnioskodawcy ze statusem upoważnionego przedsiębiorcy (AEO).

Podnosisz opłatę za wnioskowanie o pozwolenie na skorzystanie z procedury TIR tylko wtedy, gdy korzystasz z pełnomocnictwa. Pozwolenie jest bezterminowe. Od terminu złożenia wniosku, Izba ma 120 dni na jego wydanie.

Przedsiębiorca, który uzyskał pozwolenie na korzystanie z procedury TIR może wystąpić do Zrzeszenia Międzynarodowych Przewoźników Drogowych o wydanie karnetu TIR. Uzyskanie karnetu wiąże się z uiszczeniem opłaty. Odebrać je mogą osoby:

• będące właścicielem przedsiębiorstwa;
• figurujące w KRS;
• posiadające upoważnienie notarialne;
• posiadające upoważnienie sporządzone przez właściciela firmy w obecności pracownika biura ZMPD.

Jeśli to pierwszy raz, kiedy przewoźnik korzysta z procedury TIR, aby został on dopuszczony do systemu TIR, musi złożyć w siedzibie ZMPD depozyt gotówkowy lub gwarancję bankową albo ubezpieczeniową (jeśli jeszcze tego nie dokonał). Zanim przedsiębiorą odbierze karnet TIR, powinien on także odbyć szkolenie w zakresie posługiwania się dokumentem.

Uzyskanie pozwolenia na uproszczoną procedurę TIR

Ubieganie się o udzielenie pozwolenia na uproszczenie przy obejmowaniu towarów procedurą TIR odbywa się na trochę innych warunkach. Wniosek złożyć może posiadacz karnetu TIR (przewoźnik), bądź jego przedstawiciel pośredni jak agencja celna lub eksporter.

Należy złożyć wniosek zawierający:

1. nazwę lub imię i nazwisko wnioskodawcy;
2. numer EORI wnioskodawcy;
3. informację, czy wnioskodawca będzie korzystał z uproszczenia w swoim imieniu i na swoją rzecz, czy jako przedstawiciel pośredni;
4. szczegółowe informacje dotyczące stosowania uproszczenia:
5. numer identyfikacyjny lub adres miejsca/miejsc, gdzie uproszczenie będzie stosowane;
6. liczba wnioskowanych stempli „TIR – upoważniony nadawca”;
7. liczba wnioskowanych plombownic;
8. dodatkowe wnioski o ułatwienia fakultatywne, w szczególności dotyczące stosowania uproszczenia poza godzinami pracy urzędu, wraz z uzasadnieniem;
9. podpis wnioskodawcy, miejscowość oraz datę.

Do wniosku wnioskodawca załącza oświadczenie, że nie dopuścił się poważnego naruszenia lub powtarzających się naruszeń przepisów prawa celnego lub podatkowego. Oznacza to także, że nie jest wobec niego prowadzone postępowanie egzekucyjne lub upadłościowe oraz że nie zalega w podatkach w Urzędzie Skarbowym. Oświadczenie nie obowiązuje przedsiębiorców ze statusem AEO.

Dyrektor Izby Administracji Skarbowej rozpatrzy złożony wniosek, a w niektórych przypadkach pojazd zostanie sprawdzony. Wnioskowanie o pozwolenie na uproszczoną procedurę TIR jest bezpłatne, chyba że korzystasz z pełnomocnictwa. Czas oczekiwania na otrzymanie pozwolenia może wynieść do 120 dni.

Korzystanie z uproszczenia przy obejmowaniu towarów procedurą TIR możliwe jest w określonym miejscu i czasie wyszczególnionym na pozwoleniu. Nie stosuje się go, jeżeli procedura tranzytu TIR została otwarta (dokonana była pierwsza odprawa celna) poza terytorium kraju i przy każdym nowym doładunku w kraju.

Z czego składa się karnet TIR?

Karnet TIR drukowany jest w języku francuskim (okładka również w języku angielskim). Składa się on z okładki, żółtego manifestu towarów oraz kart umieszczonych parami: pierwsza w kolorze białym, a druga w kolorze zielonym. Ponadto, karnet zwiera protokół oraz tylną okładkę z odrywanym odcinkiem.

Posiadacz Karnetu TIR zobowiązany jest do zarejestrowania go we wspólnotowym systemie elektronicznym NCTS2.

Wypełnienie karnetu wygląda następująco:

• przy wydawaniu karnetu stowarzyszenie wypełnia pola 1-5 na okładce;
• przewoźnik przed rozpoczęciem podróży wypełnia pola 6-12 na okładce oraz pola 2-15 na wszystkich woletach i manifeście;
• władze w wyjściowym urzędzie celnym wypełniają pola 16-23 w odcinku nr 1 oraz 1-6 w grzbiecie nr 1;
• urzędnicy w docelowym urzędzie celnym wypełniają pola 24-28 w odcinku nr 2 oraz 1-6 w grzbiecie nr 2.

Istnieje parę rodzajów karnetu TIR:

• 4-woletowy (przejazd między dwoma obszarami celnymi);
• 4-woletowy-PILOT, mający zastosowanie z dowolnego kraju UE do kraju trzeciego posiadającego bezpośrednią granicę z UE np. Polska – Białoruś i w drugą stronę;
• 6-woletowy (do trzech granic celnych);
• 6-woletowy-PILOT przy przewozie z lub do kraju Unii Europejskiej albo z kraju trzeciego do kraju trzeciego tranzytem przez dowolny kraj Unii Europejskiej (np. Szwajcaria – Białoruś; Turcja – Ukraina itp. przez obszar celny UE);
• 14-woletowy (maksymalnie siedem granic celnych);
• 20-woletowy.

Wolet to spięte okładką pary dokumentów. Na jedną granicę celną przypada jedna para. Wszystkie z nich powinny zostać wypełnione.

W Polsce dostępne są przede wszystkim karnety 6 i 14-woletowe. Aktualnie, karnet 6-woletowy kosztuje 99,90 PLN (2020 r.). Ceny oraz spis organizacji wystawiających karnety w poszczególnych państwach na całym świecie dostępne są w dokumencie EKG (UNECE). Strony organizacji w krajach UE są dostępne pod tym adresem.

Zasady korzystania w karnetu TIR

• odprawa celna dokonywana jest u nadawcy i w kraju przeznaczenia;
• ważny tylko na jeden przejazd, pojazdem/kontenerem zabezpieczonym celnie;
• otworzyć go można najpóźniej w wyjściowym urzędzie celnym w dniu, kiedy kończy się data jego ważności;
• ważny jest tylko na określony czas (120 dni od daty wydania karnetu posiadaczowi);
• wypełnić należy wszystkie wolety niezależnie od tego, czy zostaną one wykorzystane;
• zabronione jest udostępnianie karnetu TIR osobom trzecim;
• podlega zwrotowi (każdy posiadacz zobowiązany jest do rozliczenia się z pobranych karnetów);
• każdy karnet musi mieć swoją kopię, którą przewoźnik ma obowiązek przechowywać przez 5 lat;
• niedozwolone są wymazywania w karnecie TIR, wszelkie błędy powinny być skreślone, a dokonane poprawki potwierdzone przez właściwe władze celne;
• w przypadku zniszczeniu lub uszkodzeniu towarów, przewoźnik zgłasza fakt najbliższym władzom celnym w celu sporządzenia protokołu zajścia;
• pojazd opatrzony tablicą TIR musi spełniać wymagania techniczne potwierdzone certyfikatem celnym (ważny 2 lata);
• w czasie przewozu, ewentualne cła i podatki powinny być zabezpieczone międzynarodowymi gwarancjami.

Postawy prawne

Aby zasięgnąć informacji u źródła, zapoznaj się z danymi aktami:

• Konwencja celna dotycząca międzynarodowego przewozu towarów z zastosowaniem karnetów TIR (Konwencja TIR);
• Ustawa Prawo celne (Dz.U. 2004 nr 68 poz. 622);
• Rozporządzenie wykonawcze Komisji (UE) 2015/2447 ustanawiające szczegółowe zasady wykonania niektórych przepisów rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 952/2013 ustanawiającego unijny kodeks celny;
• Rozporządzenie Ministra Finansów w sprawie wniosku o udzielenie pozwolenia na korzystanie z procedury TIR, pozwolenia na uproszczenie przy obejmowaniu towarów procedurą TIR oraz korzystania z tego uproszczenia (Dz.U. 2016 poz. 1290).

Przeczytaj o innym międzynarodowym dokumencie celnym, karnecie ATA.