Kolejowe przewozy ładunków ciężkich i ponadgabarytowych pojawiły się w Europie dopiero w latach 20. XX w. To właśnie wtedy rozwijający się szynowy transport towarowy i rozbudowująca się infrastruktura kolejowa mogły przejąć przewozy zbyt ciężkich i zbyt dużych ładunków od transportu drogowego. Jak więc prezentuje się kolejowy transport ponadgabarytowy na polskim rynku?
Przewozy ponadnormatywne
Sławomir Juściński z Uniwersytetu Przyrodniczego w Lublinie w artykule o szansach rozwoju przewozów normatywnych pisał, że wzrost liczby ładunków nienormatywnych spowodował specjalizację poszczególnych firm transportowych, a także budowę zaplecza technicznego deklarowanego do obsługi tego typu przewozów.
Ponadto transport ładunków ponadgabarytowych okazuje się być elitarnym i stosunkowo wąskim segmentem na rynku usług przewozowych. Zdecydowanie stanowi specyficzną działalność usług przewozowych, w której na procesy zarządzania mają wpływ zjawiska w skali mikro- i makroekonomicznej, stąd popyt na przewozy nienormatywne stanowi pewnego rodzaju barometr, sygnalizujący kondycję rynku.
Kolej wagi ciężkiej i transport ładunków
W Polsce transport ładunków ponadgabarytowych drogą kolejową to dosyć młoda dziedzina. Na polskim rynku nie ma jednoznacznej i wspólnej definicji tego ładunku.
W transporcie drogowym mówi się o ładunkach ponadnormatywnych, w transporcie kolejowym natomiast mowa o ładunkach nadzwyczajnych (z przekroczoną skrajnią ładunkową), a w transporcie morskim o ładunkach ponadgabarytowych.
Zasady przewozu według PKP PLK
W polskim transporcie szynowym organizacją przesyłek nadzwyczajnych w strukturach PKP Polskich Linii Kolejowych zajmuje się Centrum Zarządzania Ruchem Kolejowym. Z informacji udzielonych przez Centrum wynika, że w latach 2016-2017 udzielono ogółem 16 403 specjalnych zgód na przewóz unikalnych przesyłek z wykorzystaniem infrastruktury zarządzanej przez PLK.
W 2016 roku zostało wydanych 5889 zgód na przewóz przesyłek nadzwyczajnych bez przekroczonej skrajni z wyjątkiem kontenerów High Cube, 1716 zgód dla przesyłek o przekroczonej skrajni lub/i przekroczonym nacisku, jak również 114 zgód dla przesyłek, które wymagają wstrzymania ruchu na sąsiednim torze.
W 2017 roku udzielono łącznie 8684 zgód, w tym 6760 dla przesyłek nadzwyczajnych bez przekroczonej skrajni z wyjątkiem kontenerów High Cube, 1800 dla przesyłek o przekroczonej skrajni lub/i przekroczonym nacisku, a także 124 dla przesyłek, które wymagają wstrzymania ruchu na sąsiednim torze.
Zgody nie otrzymało około 3% przesyłek, ze względu na przekroczenie możliwości technicznych i eksploatacyjnych.
Zasady
Zasady realizowania przewozów nadzwyczajnych na sieci zarządzanej przez PKP PLK, jak również w ruchu międzynarodowym określa Instrukcja IR 10.
W dokumencie tym za przesyłki nadzwyczajne uważa się takie, które:
- przekraczają obowiązującą skrajnię ładunkową i/lub skrajnie taboru;
- przekraczają dopuszczalne obciążenie na oś i/lub metr toru.
Przedmiotem umowy przewozu mogą być też pojazdy kolejowe o przekroczonej skrajni taboru, które nie posiadają zezwolenia na dopuszczenie do eksploatacji lub nie mają ważnego świadectwa sprawności technicznej.
Ponadto przesyłkami nadzwyczajnymi transportowanymi koleją są również silniki okrętowe, transformatory elektroenergetyczne, przęsła mostów, a także szyny kolejowe.
Czy jest to rynek przeznaczony dla nielicznych?
Na polskim rynku istnieje kilka spółek, które zajmują się przewozami przesyłek ponadgabarytowych i ciężkich. Należą do nich przede wszystkim PKP LHS, PKP Cargo, a także STK (Specjalny Transport Kolejowy).
W latach 2016-2017 PKP LHS przewiozło 35 przesyłek nadzwyczajnych. Przewozy były realizowane zarówno w komunikacji krajowej, jak również w międzynarodowej. Przewozy nadzwyczajne obejmowały przesyłki przekraczające dopuszczalną skrajnię ładunkową, wyjątkowo ciężkie, przekraczające dopuszczalne obciążenie na oś wagonu, długie, wymagające załadowania na co najmniej 2 wagony (15 szt.) oraz pojazdy kolejowe. Oprócz pojazdów kolejowych przewóz obejmował również części maszyn budowlanych, elementy koparek, drewno oraz długie szyny.
Spółka STK natomiast zorganizowała w latach 2016-2017 ok. 150 przewozów nadzwyczajnych. Głównym ładunkiem były generatory produkowane przez jedną z wrocławskich firm. Ponadto transportowano m.in. maszyny torowe.
Zapotrzebowanie na transport ładunków niekonwencjonalnych i ponadgabarytowych w Polsce zdecydowanie rośnie. Jest to jednak obszar, który wymaga zarówno odpowiednich zasobów, jak i doświadczenia.
PKP Cargo na rynku
PKP Cargo realizuje rocznie kilkaset przewozów ponadgabarytowych i specjalnych. Transportowane są m.in. pojedyncze uszkodzone wagony, a także kilkusettonowe transformatory, elementy konstrukcyjne czy pojazdy.
PKP Cargo dysponuje wagonami specjalnymi, 8-osiowymi, serii Uaai.
Kolejowy transport ponadgabarytowy – problemy i wyzwania
Ostatnio, główny wyzwaniem jest konieczność uzgadniania przesyłek krajowych z innymi zarządcami niż PKP PLK. Jeszcze jakiś czas temu wystarczała jedna zgoda na przewóz przesyłki nadzwyczajnej w Polsce, obecnie mogą być wymagane nawet od 4 zarządców w relacji krajowej.
Problemem może okazać się również mała liczba wagonów w Europie, począwszy od 8- do 12-osiowych, a skończywszy na bardziej specjalistycznych 16-, 32-osiowych.
Rozwój przewozów w dużej mierze jest uzależniony od sytuacji gospodarczej (makroekonomicznej) na świecie, a szczególnie w Europie. Z uwagi na modernizację infrastruktury transportowej, planowane modernizacje sektora energetycznego/przemysłowego istnieje bardzo duży potencjał dla przewozów nadzwyczajnych w najbliższych latach.
Niestety zdarza się, że ze względu na wymiary lub ciężar nie wszystkie ładunki są możliwe do przewozu koleją.
Obecnie największym problemem okazuje się jednakże stan infrastruktury kolejowej.
Kolejowy transport ponadgabarytowy
Jak można wywnioskować kolej wagi ciężkiej i usługi z nią związane mogą okazać się skomplikowanym wyzwaniem, jednakże przewidywane są poprawy i unowocześnienia na trasach kolejowych.
Problemy infrastruktury mogą zostać w przyszłości zażegnane. Poszukiwane są również rozwiązania, które pozwolą na sprawne i bezpieczne realizowanie przewozów kolejowych.
