Prawidłowo wypełnione dokumenty przewozowe są niezbędne przy realizacji każdego transportu międzynarodowego. Każda z gałęzi transportu dysponuje własnym wzorem listu przewozowego. Prawo morskie wyróżnia m.in. czarterpartię, notę bukowania czy konosament. Ostatni z wymienionych uważany jest za jeden z najważniejszych w przypadku międzynarodowego transportu morskiego.
Co to jest konosament?
Konosament, inaczej nazywany Bill of Lading (BOL lub B/L) to morski list przewozowy, dokument potwierdzający odbiór określonego ładunku na statek. Posiadacz tego dokumentu może w porcie docelowym odebrać przesyłany ładunek. Nie jest umową dotyczącą przewozu towarów/ładunków pomiędzy przewoźnikiem a załadowcą. Konosament nie jest kontraktem o przewóz, lecz jedynie dowodem, że umowa taka została zawarta przed przekazaniem ładunku kapitanowi. Jego uwarunkowania powinny pasować do warunków kontraktu o przewóz (czarteru i umowy bukingowej).
Zgodnie z artykułem 131 § 1 ustawy z dnia z dnia 18 września 2001 r. Kodeksu Morskiego (przepisy regulujące transport morski): „Konosament stanowi dowód przyjęcia ładunku w nim oznaczonego na statek w celu przewozu i jest dokumentem legitymującym do dysponowania tym ładunkiem i do jego odbioru”. Warto pamiętać, że postanowienia umowy przewozu wiążą odbiorcę tylko wówczas, gdy konosament do nich odsyła (§ 3 art. 131 in fine).
Jest dokumentem zbywalnym (papier wartościowy, który może być przedmiotem obrotu). Wystawia się go na zlecenie załadowcy, odbiorcy lub banku:
- imiennie (straight B/L) – może być przenoszony na inne osoby w drodze cesji praw
- na zlecenie (to order B/L) – przenoszony za pomocą indosu (oświadczenie woli zbywającego o przeniesienie danej własności na drugą osobę)
- na okaziciela (to bearer B/L) – bez nazwy odbiorcy, przenoszony przez proste wręczenie drugiej osobie
Rodzaje konosamentów
1.Załadowania (Shipped, On board) i Przyjęcia do załadowania (Received for shipment)
2. Kwit sternika – dokument wydawany załadowcy po przyjęciu ładunku na statek. Kwit sternika zawiera wszystkie dane dotyczące towaru przeniesione z konosamentu. Kwit sternika jest podpisywany przez pierwszego oficera / oficera załadunkowego:
- Czysty (Clean Bill of Lading) – nie stwierdza wad przewożonego towaru, nie jest sprawdzane także jego opakowanie
- Zaklauzulowany (tzw. Brudny, Nieczysty) (Foul, Claused Bill of Lading) – zawiera restrykcyjne zapisy, które zostały wynegocjowane przez przewoźnika.
3. Liniowy (Liner Bill of Lading) i Czarterowy (Bill of Lading to be used with charter-party)
4. Elektroniczny (Electronic Bill of Lading)
5. Bezpośredni (Through Bill of Lading)
6. Zwykły oraz przeładunkowy (Transshipment Bill of Lading)
Jeśli korzystamy z usług firmy spedycyjnej, możemy otrzymać konosamenty wystawione bezpośrednio przez armatora/przewoźnika morskiego, czyli Master Bill of Lading (M/BL). Może się tak zdarzyć, że do naszych rąk trafi konosament spedytorski – House Bill of Lading (H/BL), który trzeba dostarczyć i zdeponować we wskazanym biurze spedytora w porcie docelowym, zaś ten skontaktuje się z armatorem w celu wydania kontenera lub towaru z portu.
Proces wystawienia konosamentu
Po przyjęciu towaru na statek, przewoźnik jest zobowiązany wydać załadowcy, na jego żądanie, konosament. Jeżeli wcześniej zostały na ten ładunek wydane kwity sternika, to przewoźnik może uzależnić wydanie konosamentu od ich zwrotu. Stanowi dowód przyjęcia ładunku na statek w celu przewozu i jest dokumentem legitymującym do dysponowania tym ładunkiem i jego odbioru. Wystawiany na podstawie instrukcji konosamentowej otrzymanej od załadowcy/eksportera lub na podstawie zapisów zawartych w akredytywie.
Co musi zawierać konosament?
Na gruncie polskich unormowań, treść konosamentu jest określona w przepisie art. 136 § 1 Kodeksu Morskiego. Zgodnie z jego treścią wymaga się, aby konosament zawierał:
- oznaczenie przewoźnika;
- oznaczenie załadowcy;
- oznaczenie odbiorcy lub stwierdzenie, że konosament został wystawiony na zlecenie albo na okaziciela;
- nazwę statku;
- określenie ładunku z podaniem jego rodzaju oraz – stosownie do okoliczności – jego miary, objętości, liczby sztuk, ilości lub wagi;
- określenie zewnętrznego stanu ładunku i jego opakowania;
- znaki główne niezbędne dla stwierdzenia tożsamości ładunku, podane przez załadowcę na piśmie przed rozpoczęciem ładowania, jeżeli je wydrukowano lub w inny sposób utrwalono na poszczególnych sztukach ładunku lub jego opakowaniu;
- oznaczenie frachtu i innych należności przewoźnika albo wzmiankę, że ich zapłata w całości już nastąpiła lub powinna nastąpić stosownie do postanowień zamieszczonych w innym dokumencie;
- nazwę miejsca załadowania;
- nazwę miejsca wyładowania albo określenie, kiedy lub gdzie nastąpi wskazanie miejsca wyładowania;
- liczbę wydanych egzemplarzy konosamentu;
- datę i miejsce wystawienia konosamentu;
- podpis przewoźnika albo kapitana statku lub innego przedstawiciela przewoźnika.
Postępowanie w przypadku zgubienia konosamentu
Dokument ten wystawia się w kilku ponumerowanych egzemplarzach, z których każdy jest oryginałem dokumentu. Zazwyczaj występują 3 oryginały oznaczone kolejno 1/3, 2/3/ i 3/3. Ilość kopii jest w zasadzie nieograniczona, zależy od wymogów klienta, ale zwyczajowo drukuje się maksymalnie 5-6 kopii. Konosament to papier wartościowy i w przypadku jego zguby wydanie kontenera zostaje wstrzymane przez przewoźnika do momentu dostarczenia konosamentu. Co wiąże się z koniecznością poniesienia później kosztów przetrzymania ładunku w porcie.
Zagubienie oryginalnych konosamentów wymaga podjęcia dodatkowych skomplikowanych, drogich i długotrwałych działań przez załadowcę eksportera i przedstawienia zabezpieczeń lub długotrwałych gwarancji bankowych przewoźnikowi (armatorowi) w celu wydania kontenera/towaru, odbiorcy bez prezentacji oryginalnych konosamentów. Jeśli to firma kurierska zgubiła konosamenty, wówczas należy niezwłocznie się z nią skontaktować i żądać znalezienia dokumentów. Jeśli wina leży po innej stronie należy skontaktować się z przewoźnikiem morskim i ustalić jakie dokumenty są potrzebne do wydania ładunku. Zazwyczaj są to gwarancje bankowe i wpłata określonej sumy pieniężnej.
