Rok 2021 mianowano Europejskim Rokiem Kolei, co miało zwiększyć atrakcyjność tego środka transportu na Starym Kontynencie. W 2021 r. zaobserwowano lepsze parametry polskiego rynku kolejowego w porównaniu z rokiem poprzednim. Przewieziono nie tylko dziesiątki milionów więcej pasażerów; przewieziona masa towarów i praca przewozowa były większe niż w czasach przedpandemicznych. Jak kształtował się polski transport kolejowy w 2021 r. pod względem przewozów towarowych?
Polski transport kolejowy 2021
Polska jest drugim największym europejskim krajem pod względem przewozu towarów według masy. Wyprzedzają ją jedynie Niemcy o ponad 100 mln ton. W 2021 r. pociągi towarowe przewiozły w Polsce 243,6 mln ton towarów. Oznacza to wzrost o ponad 20 mln ton w porównaniu z 2020 r. (poprawa wyniku o 9,1%) i o ponad 7 mln, porównując wynik z 2019 r. Jest to także drugi najlepszy wynik w ostatnim dziesięcioleciu (w 2018 r. przewieziono 250,3 mln ton). Co więcej, w 2021 r. zaobserwowano wzrost w transporcie intermodalnym (o 11,6% masy towarów więcej) i pracy przewozowej (o 7,2% więcej). Liderem w rynku przewozów towarowych według masy ładunków od lat jest spółka PKP Cargo (w 2021 r. 36,66% udziałów).
Czynniki wpływające na kształtowanie się wielkości przewozów kolejowych w Polsce w 2021 r.:
- wzrost i stabilizacja po pierwszym roku pandemii COVID-19
- większa liczba przewozów intermodalnych i międzynarodowych
- więcej przewoźników wykonujących przewoźników (52% oferowało przewozy międzynarodowe)
- wzrost w przewozach większości grup towarów.
Fracht kolejowy w 2021 roku
Dla prawidłowego funkcjonowania gospodarki kluczowe są przewozy surowców takich jak kruszywa i węgiel. W 2021 r. zaobserwowano wzrosty w wolumenie przewozów kolejowych m.in. ładunków związanych z wytwarzaniem energii, inwestycjami infrastrukturalnymi i działalnością przemysłu ciężkiego.
- Najwięcej przewieziono węgla kamiennego oraz brunatnego, ropy i gazu (razem 90 mln ton, wzrost o 9,1% rok-do-roku). 8,3% wszystkich przewozów towarów koleją stanowił węgiel kamienny.
- Rudy metali i produkty górnictwa były drugą pod względem udziału procentowego w masie przewożonych ładunków grupą ładunków (60,9 mln ton, wzrost o 3% rok-do-roku).
- Podium zamykała grupa ładunków składająca się z koksu, brykietu oraz produktów rafinacji naftowej (25,9 mln ton, wzrost o 13,8% rok-do-roku).
- Produkty chemiczne (10,96 mln ton, wzrost o 4% rok-do-roku) oraz wyroby metalowe (10,8 mln ton, wzrost o 17,8% rok-do-roku) miały po ponad 4% udziału w masie przewożonych ładunków.
- W 2021 r. zaobserwowano dynamiczny wzrost przewozów kolejowych materiałów budowlanych takich jak szkło i wyroby szklane, wyroby ceramiczne i porcelanowe, materiały budowlane z gliny, kamień kształtowany i cięty, czy wyroby ogniotrwałe.
- Masa ładunków niebezpiecznych wyniosła 29,5 mln ton (w porównaniu z 26,2 mln ton w 2020 r.). Udział przewozów towarów niebezpiecznych w rynku kolejowym osiągnął w 2021 r. według przewiezionej masy 12,1% (11,7% w 2020 r.). Najwięcej przewieziono materiałów zapalnych ciekłych (klasa 3., 63,7%).
Międzynarodowe przewozy kolejowe
Międzynarodowe kolejowe przewozy towarowe są ważnym elementem transportu w Polsce. W 2021 r. 41 z 78 licencjonowanych przewoźników realizowało międzynarodowe przewozy towarów. W kolejowej komunikacji międzynarodowej przetransportowano 86,2 mln ton ładunków, co oznacza wzrost wielkości o 13,2% w porównaniu z rokiem 2020. Mimo odnotowanego wzrostu, udział przewozów kolejowych w komunikacji międzynarodowej jest nadal stosunkowo niski. W 2019 r. wyniósł on 33%, w 2020 r. osiągnął 34,1%, a w 2021 r. stanął na 35,4%.
Największa przewieziona masa i największa wykonana praca przewozowa dotyczyła importu – odpowiednio prawie 48 mln ton (10% wzrostu) i ponad 11,9 mld tono-km. Wolumen eksportowy Polski wzrósł o 22,6% – masa wyniosła 30,7 mln ton (wzrost o 22,6%), a praca przewozowa – 8,5 mld tono-km. Tranzyt kolejowy przez Polskę wyniósł 7,6 mln ton towarów (praca przewozowa na poziomie ponad 4,4 mld tono-km).
- W międzynarodowych kolejowych przewozach towarowych w 2021 r. największy udział posiadały spółki grupy PKP (PKP Cargo i PKP LHS) – przewiozły one 50,9% całkowitej masy.
- Wysoki udział w rynku miały przewozy ładunków z grup węgla kamiennego oraz rudy metali i pozostałe produkty górnictwa i kopalnictwa.
- Głównymi partnerami wymiany międzynarodowej w eksporcie towarów z Polski były Niemcy, Czechy, Ukraina, Austria, Chiny, Indie, Wielka Brytania, Hiszpania oraz Słowacja. Udział przewozów kolejowych do tych krajów był najwyższy – razem prawie 71,8% przetransportowanej masy towarowej.
- Głównymi partnerami międzynarodowej wymiany w imporcie do Polski była Rosja, Ukraina, Białoruś, Niemcy i Czechy. Udział w imporcie z tych krajów stanowił według masy ładunków 71,1%.
- Najważniejszym parterem w wymianie handlowej za pomocą transportu kolejowego były Niemcy – wolumen wyniósł 12,5 mln ton.
- Udział w przewozach pomiędzy Polską i Chinami stanowił według masy 4,3% (3,4 mln ton).
Transport intermodalny w Polsce
Transport intermodalny w 2021 r. wyniósł 26,5 ton mln ładunków, czyli o 11,6% więcej niż w roku poprzednim (23,8 mln ton ładunków). Przełożyło się to na 2 920 tys. TEU, więcej o 9,3% w porównaniu z 2020 r. Ogólnie ponad 10% ładunków przewieziono za pomocą rozwiązań przewozów intermodalnych.
- Liderem w przewozach intermodalnych jest spółka PKP Cargo (30,7% masy).
- W ramach transportu intermodalnego przewieziono więcej 40-stopowych kontenerów (rekordowa liczba ponad 1 mln) niż 20-stopowych (odpowiednio 56,7% i 33,9%).
- Rok 2021 był rekordowy dla portu w Gdańsku – wynik przeładunku wyniósł 2,1 mln. To wzrost o 0,2 mln TEU względem 2020 r. Tym samym utrzymał się on w rankingu największych portów Unii Europejskiej na 13 miejscu. Port w Gdyni obsłużył prawie 1 mln TEU.
- W Polsce w 2021 r. funkcjonowały 43 terminale intermodalne o rocznej przepustowości ponad 9,6 mln TEU.
- Największymi terminalami były terminale bałtyckie, DCT w Gdańsku i BCT w Gdyni (43% całkowitego potencjału przepustowego).
- Przez przejście graniczne Rzepin – Oderbruecke przejechało najwięcej pociągów towarowych (5279 pociągów).
- Dla przewozów w ramach Nowego Jedwabnego Szlaku kluczowe są terminale: Łódź (Olechów), Gądki, Poznań, Swarzędz i Stara Wieś k/Kutna.
Jak można ulepszyć transport kolejowy w Polsce?
Wzrost towarowych przewozów kolejowych był hamowany przez ograniczoną przepustowość terminali przeładunkowych oraz linii kolejowych. To w konsekwencji powoduje, że udział kolei w transporcie towarów w Polsce maleje. Aby poprawić przepustowość transportu kolejowego w Polsce należałoby m.in.:
- dostosować tory do nacisku co najmniej 22,5 tony na oś
- zmodernizować infrastrukturę stykową na przejściach granicznych, czyli zwiększyć ich parametry przepustowości
- umożliwić przyjmowanie dłuższych pociągów, szczególnie na kolejowych przejściach granicznych
- zapewnić właściwą dostępność do terminali przeładunkowych
- ulepszyć odcinki o wysokiej częstotliwości połączeń kolejowych
- zwiększyć liczbę/długość torów stacyjnych.
Wprowadzenie tych rozwiązań doprowadzi do efektywniej działającego łańcucha dostaw i wzrostu popularności ekologicznego transportu jakim są przewozy kolejowe. To przybliży nas do celu obranego przez Unię Europejską, czyli niskoemisyjności gazów cieplarnianych związanych z transportem do 2050 r.
