Tranzyt

Porozumienia dotyczące tranzytu są jednym z najważniejszych osiągnięć w sprawie zniesienia międzypaństwowych barier handlowych. Po drugiej wojnie światowej, międzynarodowe organy na drodze negocjacji dążyły do ułatwienia procesu przewozu towarów, szczególnie w Europie. W rezultacie opracowano procedurę tranzytu TIR oraz inne procedery. Poniżej odpowiemy na pytanie, czym jest tranzyt.

Tranzyt to procedura przewozu towarów, ale także i osób, z jednego państwa do drugiego, lecz przez obszar trzeciego.Ma on miejsce, kiedy transport przebiega przez terytorium pewnego państwa, w którym nie ma miejsca załadunku czy rozładunku. Z perspektywy Polski tranzyt odbywa się na przykład, gdy ładunek jest przewożony z Polski do Austrii przez Czechy. Czechy w tym modelu są krajem tranzytowym.

Transport tranzytu jest oparty na umowach międzynarodowych takich jak:

„Konwencja o handlu tranzytowym krajów bez dostępu do morza” opracowana przez UNCTAD, regulująca m.in. przepływy statków;
„Konwencja Narodów Zjednoczonych o prawie morza”, zwana także jamajską, będąca podstawowym dokumentem w prawie morskim, klasyfikująca obszary morskie i określająca ich zasięg;
„Konwencja i Statut o wolności tranzytu”, który stanowi m.in. o braku podatków i opłat z tytułu tranzytu, z wyłączeniem opłat administracyjnych oraz za czynności inspekcyjne.

Unia Europejska, mając na celu wprowadzenie swobodnego przepływu towarów, a także zniesienie barier handlowych, wprowadziła procedury tranzytowe. Ważną informacją jest, że transportując ładunki przez państwo trzecie, nie podlegają one w kraju przewozowym opłatom celnym. Nie stosuje się również wobec takich towarów innych środków polityki handlowej, jak na przykład ceł antydumpingowych.

Typy tranzytu

Procedurę tranzytu można skategoryzować na dwa sposoby. Pierwszy wyróżnia tranzyt bezpośredni oraz pośredni w odniesieniu do czynności związanych z ładunkiem. Względem samych zaangażowanych krajów, wyróżnia się tranzyt wewnętrzny oraz zewnętrzny.

Tranzyt bezpośredni

Tranzyt bezpośredni odbywa się, kiedy zagraniczny ładunek jest przewożony przez terytorium państwa tranzytowego, tj. kraju trzeciego. Takiego ładunku nie składuje się w kraju tranzytowym, nie dokonuje się przeładunku oraz nie zmienia środka transportu. Po terytorium państwa trzeciego, ładunek może się jedynie przemieszczać.

Tranzyt pośredni

W przypadku tranzytu pośredniego, towar może być okresowo składowany na terytorium kraju tranzytowego. To znaczy też, że ładunek można przemieścić z jednego środka transportu na drugi, lub rozdzielić ładunek na mniejsze jednostki.

Tranzyt wewnętrzny

Tranzyt wewnętrzny ma zastosowanie na obszarze celnym Unii Europejskiej. Nie zmienia on statusu celnego transportowanego ładunku. Dzieje się tak, ponieważ towary wspólnotowe przewożone są z jednego państwa do drugiego przez kraj trzeci, cały czas pozostając na obszarze celnym Wspólnoty. Takie towary są przemieszczane na podstawie jednego dokumentu celnego oraz pod jednym zabezpieczeniem. Dokumenty te zachowują ważność od czasu rozpoczęcia procedury do jej zakończenia. Tranzyt wewnętrzny określa się jako T2L.

W przypadku tranzytu wewnętrznego można zmienić środek transportu. Nie można jednak podzielić przesyłki lub dodać do niej kolejnych jednostek.

Tranzyt zewnętrzny

Tranzyt zewnętrzny dotyczy przemieszczania się towarów niewspólnotowych na obszarze Wspólnoty oraz takich, które nie podlegają przez cały proces transportowy opłatom celnym i innym opłatom polityki handlowej. Oprócz tego, pod tranzyt zewnętrzny podlegają towary wspólnotowe podlegające środkom Wspólnoty, wymagających wywozu danego ładunku do państw trzecich. Jako że status celny takich towarów musi ulec zmianie, wymaga się dokonania wywozowych formalności celnych. Tranzyt zewnętrzny określa się skrótem T1L.

Tranzyt – procedury tranzytu w Polsce

Przemieszczanie zarówno towaru krajowego jak i niekrajowego objętego procedurą celną podlega procedurze tranzytu. W Polsce obowiązują trzy procedury tranzytu:

procedura TIR;
krajowa procedura tranzytowa;
wspólna procedura tranzytowa WPT.

Procedura TIR

Procedura TIR ma zastosowanie jedynie w przewozach drogowych, kiedy ładunek przekracza jedną lub kilka granic celnych. Dopuszcza się w trakcie przewozu zmianę środka transportu na statek bądź pociąg, lecz ładunek musi dotrzeć do celu transportem drogowym. Fragment trasy przebiega przez terytorium obcego państwa. Ładunek pod konwencją TIR jest zwolniony od odprawy celnej w punktach granicznych, jeżeli:

pojazd posiada świadectwo dopuszczające do transportu drogowego między państwami pod zamknięciami celnymi;
ładunek został zabezpieczony plombami celnymi – taki ładunek staje się przesyłką celną;
wyznaczona trasa została zaakceptowana przez władze celne.

Krajowa procedura tranzytowa

Krajowa procedura tranzytowa ma miejsce między:

urzędem celnym granicznym a urzędem celnym wewnętrznym, kiedy ładunek przywożony jest z zagranicy do Polski jako miejsca przeznaczenia;
urzędami celnymi granicznymi, np. gdy Polska jest krajem tranzytowym;
urzędami celnymi wewnętrznymi, głównie, kiedy towary niekrajowe są przemieszczane między polskimi składami celnymi.

Wspólna procedura tranzytowa WPT

Stronami konwencji WPT są Wspólnota Europejska oraz kraje EFTA (Islandia, Liechtenstein, Szwajcaria i Norwegia). Procedura WPT jest stosowana do każdego rodzaju towaru. Znacznie ułatwia ona czynności przewozu wymagające przekroczenia granic ładunkiem. Do przewozu potrzebny jest jeden dokument tranzytowy (SAD) i jedno zabezpieczenie, które jest składane w urzędzie wyjścia. Procedurę tranzytu WPT stosuje się:

szeroko w transporcie drogowym, lecz w formie uproszonej także w transporcie kolejowym, lotniczym, morskim, czy przewozach kontenerowych;
w przypadku, gdy ładunek przekracza co najmniej jedną granicę między krajami stronami konwencji.

Lecz jeśli trasa prowadzi przez państwo trzecie nie będące stroną konwencji, działanie WPT zostaje zawieszone lub zakończone.

Tranzyt – dokumenty

W procedurze tranzytu zastosowanie mają dokumenty:

określone przepisami prawa celnego, np. Jednolity Dokument Administracyjny SAD;
karnet TIR, w przypadku, gdy procedura rozpoczęła się lub zakończy się poza polskim obszarem celnym, a także jeśli towary mają być wyładowane na polskim obszarze celnym, a przewożone są wraz z towarami o innym kraju przeznaczenia;
karnet ATA, w Polsce wydawany przez Krajową Izbę Gospodarczą, stanowiący dokument tranzytowy;
w przypadku transportu kolejowego: „Kolejowy wykaz zdawczy”, list przewozowy CIM, alternatywnie wykaz zdawczy TR, list przewozowy SMGS lub SAT.

W celu kontroli tranzytu, przewożonym ładunkom nadaje się numer ewidencyjny MRN.